i. [...] böylece yukarıda yazılı ilk vasıflardan başlayarak derim ki: cömert diye tanınmak iyi olur.
bununla beraber, seni cömert tanıtacak gibi kullanılan cömertlik sana zarar getirir; çünkü gereği gibi ve ölçü ile kullanılırsa, bu hal cömertlik sayılmayacaktır ve sonunda cimriliğin kötü sanından kurtulamayacaksın.
insanlar arasında cömert adının kalmasını isteyebilmek içinse, debdebeye ait hiçbir şeyden geri kalmamak lazımdır; öyle ki, böyle bir hükümdar, daima, bu gibi işlerde bütün varını tüketecektir ve cömert adının devamını istiyorsa, sonunda, halka olağanüstü vergiler yüklemek zorunda kalacaktır.
bu ise, onu, uyruğunun gözünde menfur kılmaya başlar; fakir düşünce de herkesten az saygı görür, öylesine ki, bu cömertliği ile, çoğunu incittiği ve pek az kimseyi taltif etmiş olduğu için ilk fırsatta güçlüklerle karşılaşır ve ilk tehlikede kendisini o tehlikenin içinde bulur; bunu takdir edip yol değiştirmek isteyince çabucak cimriliğin kötü sanına düşer.
ii. böylece, bir hükümdar, herkesçe bilinecek bu cömertlik niteliğini, kendisine zararı dokunmaksızın kullanamayınca, tedbirli bir kimse ise cimriye çıkacağını umursamamalıdır; çünkü tutumluluğu sayesinde gelirinin kendisine yettiği, kendisiyle savaşanlara karşı savunabildiği, halka yük olmadan teşebbüslere girişebildiği görülünce, zamanla, daima daha cömert sayılır. öylesine ki, hiçbir şeylerini almadığı kimselere cömertlik yapmış olur ki, bunlar çokluktur ve bütün bağışta bulunmadıklarına ise cimrilik yapmış sayılır ki bunlar azlıktır.
zamanımızda, ancak cimri diye tanınanların büyük işler yaptığını gördük; öbürleri sönüp gitmişlerdir. papa ii. Giulio, papalığa ulşamak için cömertlikten faydalanmıştır, fransa kralı'na savaşabilmek için, daha sonraları bu sanı muhafaza etmeyi hatrına getirmemiştir; bugünki Fransız Kralı uyruğuna olağanüstü bir vergi koymaksızın pek çok savaşlar yaptı; çünkü fazla masrafları için eskiden biriktirdiklerini harcadı.
bugünki ispanya kralı cömert diye tanınsaydı bu kadar savaşı ne yapabilir ne de kazanabilirdi.
iii. böylece bir hükümdar kendi uyruğunu soymaya mecbur kalmamak, savunmasını yapabilmek, yoksul ve itibarsız düşmemek, soyguncu olmaya mecbur kalmamak için cimri diye tanınmasına az değer vermelidir; çünkü bu ona hükümranlık ettiren kusurlardan biridir. ve bir kimse "cesaret, cömertliği ile imparatorluğa yükseldi, ve bir çokları cömert oldukları ve böyle tanındıkları için çok büyük mertebelere ulaştılar" derse şöyle cevap veririm: sen ya olmuş bitmiş bir hükümdarsın, veya onu elde etmek yolundasın.
birinci halde bu cömertlik zararlıdır; ikincisinde ise cömert tanınmak pek lüzumludur.
Cesare de Roma Hükümdarlığı'na erişmek isteyenlerden biri idi; fakat ulaştıktan sonra yaşamış olsaydı ve bu gibi masraflarda itidalli davranmasaydı, imparatorluğu yıkmış olurdu.
bir kimse cevap olarak "orduları ile büyük işler yapan ve yine çok cömert tanınan hükümdarlar çoktur" derse, cevabım şudur: hükümdar ya kendinin ve uyruğunun malının, ya başkalarının malını harcar. birinci halde eli sıkı olmalıdır; diğer durumda ise cömerlikle ilgili hiçbir şeyi arkaya bırakmamalıdır.
iv. ordusu ile sefere çıkan, soygunla şehirleri yağma etmet suretiyle, haraç ile yaşayan ve başkasının malından faydalanan bir hükümdara bu cömertlik lazımdır: yoksa askerleri arkasında gelmez.
senin veya uyruğunun olmayan şeylerle, Keyhusrev Cesare ve Alessandro'nun yaptığı gibi, bol keseden bağışlar yapabilirsin, çünkü başkasının malını harcamak şöhretini azaltmaz, aksine çoğaltır; yalnızca kendi malını harcamak ki sana ziyan getirir. ve cömertlik kadar kendi kendini bitiren bir şey yoktur; cömertlik yaptıkça, cömertlik yapmak gücü kalmaz veta yoksul ya itibarsız olursun; ya da yoksulluktan kaçmak için soyguncu ve menfur olursun. ve bir hükümdar, birçok sakınılacak şeyler arasından bilhassa itibarsız ve menfur olmaktan sakınmalıdır; cömertlik ise seni bunların ikisine de götürür.
bu sebeple, cömert tanınsınlar diye nefretli bir kötü şöhret getiren soyguncu adını kazanmaktan ise, nefretsiz bir kötü şöhret getiren cimri adına razı olmak daha akıllıcadır.
akça dallarında ıhlamurların
